Цахим алт уу? Цахим хөөс үү?

Ойрын үед дэлхий дахинд Биткойн, Блокчэйн буюу криптовалютыг тойрсон маргаан өрнөөд байна. Манайд ч мөн гол гол мэдээллийн сувгуудаар энэ төрлийн мэдээлэл гарах давтамж нь ихэсчээ.

Биткойн, блокчэйн гэж юу болох тухай цөөнгүй нийтлэл гарсанг олоод уншчихсан, ажиллагааг нь ойлгодог гэж найдаад техникийн хэсгийг нь алгасчихая ;-)

Алт нь арилжаа наймаанд өргөн ашиглагддаг байгаад цаасан мөнгө хэлбэртэй болсонг бид мэднэ. Цаасан мөнгө нь одоо үед хуванцар карт, цахим хэлбэрт орсон боловч улс орон бүр өөр өөрийн валюттай, тэдгээрийн хоорондын ханш, улс хоорондын шилжүүлэг, төлбөр тооцоо хийх зэрэг нь ихээхэн түвэгтэй, шимтгэл, зардал өндөртэй байв.

Биткойн зэрэг криптовалют гарч ирснээр эдгээр бүх валютыг нэг л хэмжүүр, ханш руу хөрвүүлээд, хэдхэн хоромын дотор л дэлхийн хаана ч шилжүүлж, дамжуулж чадах боломжтой болсон нь цахим алт гэж үзэх үндэслэл биш үү?

Мөн алт гэгддэг металыг газраас олборлодог бол биткойныг гүйлгээнүүдээс хамааралтайгаар, тоон (цифр) олонлог дотроос хайх алгоритмаар олдог (олборлодог) ба 21 сая нөөц хэмжээтэй гэдэг нь цахим алт гэж нэрлэх бас нэг шалтгаан болно.

Алт олборлолт, биткойн олборлолтын хөгжлийн үе шатуудыг харуулав. (Зургийг "Bitcoin and Cryptocurrency Technologies" номноос). Алтны уурхай манай нинжа нар шиг энгийн олборлолтоос нарийн техникчсэн ажиллагаа болон хөгжиж ирсэн шиг койн олборлолт нь компьютерийн инженерчлэл, нарийн мэргэшсэн ажиллагаа, үйлдвэрлэл болоод хурдацтай хөгжчихлөө.

Криптовалютыг олборлох нь цахилгаан энергийг үргүй их зарцуулж байна гэж шүүмжлэгдэж байгаа хэдий ч мөн эсрэгээрээ уламжлалт төлбөр тооцооны экосистемийг эвдэж өөрчилснөөр (disrupting) бас хэмнэнэ. Үүнд, цаасан мөнгө хэвлэх, тараах хуягласан машин, сүлжээ, АТМ, төвлөрсөн төлбөр тооцооны системийн нууцлал аюулгүй байдлын зардал зэрэг олон зүйлс, ажиллагааг үгүй хийхийг хэлж байгаа.

Товчхондоо, дэлхий даяар мөнгө шилжүүлэхэд банкуудын авдаг байсан өндөр шимтгэлийг үгүй болгож (багасгаж), түүнийг ажиллуулж буй крипто-олборлогчдод өгдөг болж өөрчлөгдөж байна.

Эцэст нь, эргээд нөгөө талцаад байгаа асуулт дээрээ эргээд ирвэл, криптовалют нь төлбөр тооцооны хөгжлийн шинэ шат буюу цахим алт мөн үү? эсвэл шинэ төрлийн цахим Понзи схем үү?

Хүн төрөлхтөний түүхэнд олон нийтэд тогтсон уламжлалт хэв маяг, ойлголтыг эвдсэн олон нээлт бий болж байснаас тоочвол, дэлхий нарыг тойрдог гээд шатаагдсан Коперник, дэлхий бөөрөнхий гэдгийг баталсан Магеллан, параллель хоёр шулуун огтлолцож болно гэсэн Лобачевский, цаг хугацаа абсолют биш гэсэн Эйнштейн, ажиглалт хийх хүртэл бөөмийн шинж чанарыг тодорхойлох боломжгүй гэсэн квант физикийн  Нилс Боор гээд тоочвол олон.

Ямартай ч бид дэлхийн хамгийн агуу Понзи тэсрэх, эсвэл цахим алт хэмээх технологийн шинэ хөгжлийн үе шатын гэрч, оролцогч болох нь ёстой баараггүй.

Алсран одох хөгжил дэвшлийг мөрөөдөх нь: 3-р хэсэг. Технологи Монголын аврал болох уу?

Цуврал нийтлэлийн өмнөх хэсгүүдэд Монгол улс хөгжихийн тулд өрнийн болон дорнын соёлын ололт амжилтуудаас сайтар суралцаж, өөрсдийн онцлог хэв шинжээ хадгалан орчин үежих (модернизаци) нь гарцаагүй гэсэн. Үе үеийнхэнд ээлжлэн ноогддог энэ үүрэг хариуцлага одоо, шинэ үеийн залууст ачаа болж ирсэн ба үүнийгээ ухамсарласан салбар салбарын түүчээ, дэвшилтэт сэтгэлгээт залуус олноор гарч ирсэн нь илт мэдрэгдэх болжээ. Тун сайн хэрэг!

Монголын мэдээллийн технологи, программ хангамжийн салбарынханы хувьд ч мөн улс орныхоо дорой буурай байдалд санаа зовж буй хэдий ч шилдэг залуус, сайн мэргэжилтэнээ гадагш нь их алддаг салбар юм. Ганц жишээ дурдахад, АНУ-д дундаж программистын жилийн цалин ~100,000$ бол дотоодод ~6,000$. За гэхдээ гол хүндрэл, асуудал биш юм.

Цахим засаглал (digital governance), цахим ардчилалын (digital democracy) шинэ давалгааг эхлүүлэх маш их чадавхийг агуулж буй, тэр дундаас хамгийн гол нь аливаа улсын хөгжил дэвшил, боломжийг хамгийн их гацааж боомилдог авилга, муу засаглал түүнтэй холбогдолтой саад бүхнийг үгүй хийж тун болзошгүй нэгэн технологийг дэлхий нийтээр онцолж, шуугиж эхлэсэн нь блокчэйн технологи болж байна.

Энэ нь 60аад оноос эхлэлтэй ARFANET нь 80аад оны үед олон нийтэд хэрэглэгдэн, 90ээд оноос эхлэн дэлхийг "хавтгай" болгож хэрсэн компьютерийн сүлжээ буюу интернэтийг эхлүүлсэн ба,

-90ээд оноос эхлэсэн үеийг Internet of Information буюу Мэдээллийн интернэт,

-2010аад он хөгжлийн үеийг Social Network буюу Олон нийтийн сүлжээ,

-2016 оноос хойших үеийг Internet of Value буюу Үнэ цэнийн интернэт хэмээн үелчилж байна.

Блокчэйн нь интернэтийн суурь ойлголтыг дахин шинэчлэн тодорхойлж буй парадигм шилжилтийн ойлголт бөгөөд аливаа мэдээллийн системийн дундын зуучлагч талын оролцоог арилган, үйчилгээний зардлыг багасгаж, цар хүрээ, нууцлал, үр ашгийг өгсөх чадвартай байна. Энэ нь интернэт хэрэглэгчдэд нээлттэй, шудрага, ил тод, хөндлөнгийн аудит шаардлагагүй, хил хязгааргүй, хараат бус бие даасан, төвлөрсөн бус итгэлцэлийг хангах технологийн хувьсгалыг авчирч байна гэж хэлж болно.

Уг технологийг тал бүрээс нь сайтар ойлгоход нэлээд их зүйлийг тайлбарлах хэрэгтэй тул урт нийтлэл болох нь. Өмнө нь, цөөн хэдэн нийтлэл гарч байсан ч гол загварчлал, ажиллагааг нь орхигдуулсан байсан тул компьютерийн мэргэжилтэний хувьд товчхон тайлбарлахаар хичээе:

1. Блокчэйн 1.0 буюу Цахим мөнгө

Өнгөрсөн онд дэлхийн хамгийн их уналттай валютаар манай төгрөг тодорсон бол хамгийн их өсөлттэй валют нь Биткойн байлаа. Өөрөөр хэлбэл, 2011 онд 1000$ ам. долларын биткойн аваад хадгалчихсан хүн байвал өнөөдөр долларын саятан сууж байх нь :P

Тэгвэл энэ Биткойн гэж юу вэ, яаж ажилладаг вэ?

Төвлөрсөн бус мэдээллийн бааз (decentralized database) болох уг технологийг анх 2008 оны 11-р сард өөрийгөө Сатоши Накамото гэж нэрлэсэн компьютерийн мэргэжилтэн Биткойн гэгдэх цахим мөнгөний онол болон холбогдох математик загвар, тооцооллыг боловсруулж, программын нээлттэй эх кодыг нийтэлсэнээс эхлэжээ [1].

Биткойн буюу түүнтэй адил олткойн (altcoin) цахим мөнгөний бусад валютуудаас ялгаатай нь түүнийг зохицуулдаг төв банк, хуулийн этгээд гэж байхгүй бөгөөд үүнийг зөвхөн математик, криптографид суурилсан тооцоолол, загварчлал бүхий компьютерийн програм, лэджер сүлжээ (distributed ledger) буюу блокчэйн технологи зохицуулдаг бөгөөд ямар нэг алтан баталгаагүй, цэвэр цахим (digital) ухагдахуун ойлголт юм. Цахим мөнгийг хэрэглэгчид нь цэвэр хоорондын итгэлцэл дээр тулгуурлан хоорондоо арилжиж, солилцдог ба үнэ цэнэ нь улам бүр өсч нэлээд хэдэн улс оронд цахим таваар (digital property) хэлбэрээр хүлээн зөвшөөрөгдөн хэдийнэ хэрэглээ болоод байна. ~20 тэрбум ам. долларын зах зээл!

Биткойныг бүтээх болсон шалтгаан нь ямарваа нэг засгийн газар зэргээс хараат бус (pseudonym), хүссэн хүн бүр саадгүй хэрэглэж болох, мөн хоорондоо шилжүүлэг хийхдээ дундын  корреспондент банк зэрэг гуравдагч этгээдийг ашиглах шаардлагагүй, шимтгэлгүй (маш бага) цахим мөнгийг бүтээх явдал гэж зохиогч нь тайлбарласан байна. Товчхондоо, 2008 оны санхүүгийн хямралын үед Биткойн нь хямралд өртдөггүй, доллар, евро зэргийг орлох валют бүтээх явдал байжээ [2].

Proof-of-work
Компьютерийн ухаан судлаач Хал Финнэйн 1999 онд анх үүсгэсэн, Proof-of-Work (POW) санааг сайжруулсан RPOW (Reusable POW) нь [3] токенд суурилсан цахим мөнгө үүсгэх загвар болсон ба биткойныг бүтээх хүртэл хэрэглээнд нэвтрээгүй байв.
Биткойн нь 1997 онд Адам Бэйк анх боловсруулсан Хэшкэйш (Hashcash) RPOW загварчлалаар [4] цахим мөнгийг төвлөрсөн бус сүжээний бие даасан зангилаанууд олборлож, түүнийг нь бусад зангилаанууд баталгаажуулдаг хэлбэртэйгээр бүтээгдсэн байна. Бусад цахим мөнгөнүүд нь өөр өөр төрлийн хэш, ROW алгоритмууд ашигладаг байна.

Hashcash
Хэшкэйш POW нь имэйл спам, DoS (Denial of Service) дайралтаас хамгаалахаар бүтээгдсэн алгоритм бөгөөд имэйл илгээгч тал нь энкод хийгдсэн дахин давтагддаггүй хэшкэйш тамгыг и-мэйл зурвaсын толгой хэсэгт оруулж өгөх ба хүлээн авагч тал уг хэш утгыг шалгана. Илгээгч тал нь тохирох хэш утгыг гаргаж авахын тулд санамсаргүй утгыг дараалан үүсгэх бөгөөд энэ үйлдэлд компьютерийн тооцооллын зардал, хугацаа багагүй шаардлагатай тул богино хугацаанд их хэмжээний и-мэйл спам, DoS халдлага явуулах боломжийг үгүй хийнэ [4].

Жишээ имэйл толгойн мөр: X-Hashcash: 1:20:1303030600:adam@cypherspace.org::McMybZIhxKXu57jd:ckvi

ver: Hashcash форматын хувилбар, 1 (эсвэл 0).
bits: Хэшлэгдсэн кодын 0 (тэг) битүүдийн тоо.
date: Зурвас илгээсэн огноо, YYMMDD[hhmm[ss]] форматаар.
resource: Өгөгдөлийг дамжуулж буй хаяг, ж. нь IP эсвэл имэйл хаяг.
ext: Өргөтгөл (хоосон байж болно; хувилбар 1т ашигладаггүй).
rand: Санамсаргүй тэмдэгтүүдийн мөр, base-64 форматаар энкодлогдсон.
counter: Хоёртын тоолуур (220 хүртэл), base-64 форматаар энкодлогдсон.

Илгээгч тал rand талбарын санамсаргүй утгыг үүсгэнэ. Дараа нь имэйл толгойн хэшкэйш мөрийг 160 бит SHA-1 хэш болгон хөрвүүлнэ. Уг хэшийн эхний 20 бит нь бүгд 0 (тэг) байх санамсаргүй утга олдтол давтана. Үүнд нийт 2^160 боломжит хувилбар байх ба тохирох санамсаргүй утга бүхий хувилбаруудын тоо нь 2^20 байна. Уг тохирох нэг утгыг хайж олоход компьютер ойролцоогоор 1 секунд орчим хугацааг зарцуулна.
Хүлээн авагч тал имэйлийг хүлээн аваад хэшкэйш толгойн мөрийг хэш болгон хөрвүүлж, эхний 20н битүүд нь бүгд 0 утгатай эсэхийг шалгана. Уг алгоритмд тэг битүүдийн тоог нэмэгдүүлэхэд илгээгч талд тооцоолол хийх цаг зарцуулалт нь экспоненциалиар өсөх боловч хүлээн авагч талд зөвхөн ганц удаа хэшийг гарган шалгадаг тул тооцооллын хүндрэл өсдөггүй сайн талтай.

Зураг 1. Блокчэйн буюу блокуудын хэлхээс (зургийг http://www.jenitennison.com/2015/05/21/blockchain.html хуудаснаас)

Гүйлгээ
Криптомөнгөний хэрэглэгчид хоорондоо мөнгө шилжүүлж буй гүйлгээ бүр нь өмнөх гүйлгээний хэш утгыг авч хэлхээ болон холбогдох бөгөөд гүйлгээний тоо тогтоосон хязгаарт хүрмэгц тэдгээрийг нэгтгэн нэг блок болгоно.
Гүйлгээг хүлээн авагчийн нийтийн түлхүүр болон шилжүүлэгчийн хувийн түлхүүрээр үүсгэсэн цахим гарын үсгээр баталгаажуулан зурж гүйлгээг бүхэлд нь хэш хийнэ [1].

Блок
Блок тус бүр өмнөх блокийн хэш утгыг авч, хэлхээ болон холбогдоно. Блокийн nonce санамсаргүй утгыг олборлогчид хэшкэйш алгоритмаар тооцоолон тохирох утгыг хайж олно. Биткойны хэшкэйш алгоритм нь 2015 оны 2 сард 0 битүүд нь 67.5 бит (2^67.5 = 200 сая триллион боломжит хувилбартай) болж хүндэрсэн. Гүйлгээнүүд нь Merkle-tree [5] бүтэцтэйгээр блокт хавсаргагдана [1].

Олборлолт
Гүйлгээний захиалгууд нь нэгтгэгдэн шинэ блок болох бөгөөд гүйлгээ тус бүрийг алдаагүй, зөв эсэхийг бусад зангилаанууд шалгаж, баталгаажуулна. Үүнийг олборлолт (mining) гэх ба уг нүсэр тооцооллыг хийж буй компьютерүүдийг олборлогч зангилаанууд (miner node) гэнэ. Хамгийн түрүүнд тооцооллыг хийж дууссан (nonce утгыг олсон) буюу блокыг баталгаажуулсан зангилаа нь шагнал (mining reward) болох шинэ койныг өөртөө гаргаж авна, мөн гүйлгээний шимтгэл (transaction fee) койныг авна. Биткойны хувьд дундажаар 10 минут тутамд нэг блок олборлохоор загварчлагдсан ба шинэ койн гаралт нь 4 жил тутамд буюу 210,000 блок тутамд хоёр дахин (50, 25, 12.5 гэх мэт) буурах тул бүх боломжит 21 сая биткойн нь 2140 онд олборлогдож дуусна [6] [7].

Олборлох ажиллагаа нь:
• Шинэ гүйлгээ хийгдэх хүсэлтүүд нь бүх зангилаа (node) руу түгээгдэнэ.
• Олборлогч зангилаа тус бүр тухайн шинэ гүйлгээнүүдийг нэгтгэн цуглуулж блок болгоно.
• Олборлогч зангилаа тус бүр уг блокын proof-of-work (nonce) кодыг хайхаар ажиллаж эхлэнэ.
• Олборлогч нь тухайн nonce кодыг олвол үүнийгээ бусад бүх зангилаа руу дамжуулна.
• Хүлээн авсан зангилаа нь бүх гүйлгээнүүд зөв эсэхийг шалгаад, баталгаажуулна.
• Олборлогч зангилаанууд зөвшөөрөгдсөн блокын хэшийг ашиглан дараачийн шинэ блок үүсгэх ажиллагаа руу шилжинэ.

Гүйлгээнүүд нь шимтгэлгүйгээр дамжуулагдах боломжтой боловч койн олборлогчдыг их ачаалалаас хамгаалахын тулд ийм гүйлгээ нь хэдэн өдөр, сараар хүлээгдэх магадлалтай. Мөн шимтгэлийн хэмжээ нь харьцангуй бага дүнтэй байдаг тул койн хэрэглэгчдэд төдийлөн хүндрэл учруулдаггүй ба олборлогчдын тооцоолол хийж буй зардлыг урамшуулахад нэмэр болдог байна [6] [7].

Altcoin
Биткойнтой адил блокчэйн дээр суурилсан цахим мөнгөнүүдийг олткойн (alternative coin) гэдэг ба Ethereum, Litecoin, Namecoin гээд нийтдээ 747 орчим бий болсон байна.

Нийтлэлийн гол зорилго маань биткойн биш тул энэ хүргээд зогсоё.

Гол нь, хэнээс ч хараат биш, үл зогсоогдох, бие дааж ажиллах чадвар бүхий цахим мөнгө үүсгэх явдал нь блокчэйн технологийн хөгжлийн 1-р үе шат болж өнгөрчээ [8].

2. Блокчэйн 2.0 - Үнэ цэнийн интернэт

Уг технологийн хэн бүхэнд нээлттэй, улс орны хил хязгаараас үл хамаарах, үл зогсоогдох, дундын зуучлагчгүй, хараат бус, мэдээллийг аюулгүйгээр үл устгагдахуйцаар төвлөрсөн бус байдлаар хадгалах зэрэг онцлог чадвар нь зөвхөн цахим мөнгө ч биш бусад хэрэглээ, салбар руу халин гарснаар блокчэйн технологийн 2-р үе шат эхлэжээ [8].

Ө.х., уламжлалт төвлөрсөн (centralized) интернэт үйлчилгээнүүд халагдаж хэрэглэгчдэд тулгуурласан (peer-to-peer) төвлөрсөн бус (decentralized) болон хувирч парадигм шилжилт хийгдэж байгаа нь одоогийн олон үйлчилгээ, бизнесүүдийг сүйрүүлэгч (disruptive) технологи, хамтач эдийн засгийг (shared economy) биелэл болгож байна.

Цухас дурдвал, блокчэйн технологиор Arcade City гарааны компани Uber шиг унаагаа хуваалцах үйлчилгээг гаргахаар ажиллаж эхлэсэн ба Netflix, iTunes, Youtube шиг контент үйлчилгээг гаргахаар хөрөнгө оруулалт босгосон компаниуд ч олон гарч ирж. Мөн зөвхөн блокчэйн технологид суурилсан гарааны компаниудад хөрөнгө оруулдаг венчер сангууд ч бий болж.

Товчхондоо, хэдхэн тооны программ хөгжүүлэгчтэй блокчэйн компаниуд нь томоохон корпорациудын эзлэсэн уламжлалт бизнес, салбаруудийг сүйрүүлж, шинэчлэх чадвартай болсон! Зөвхөн хуучин уламжлалт бус, цоо шинээр л сэтгэхэд болох нь?

IBM тэргүүтэй корпорациуд АНУ засгийн газарт блокчэйн технологийн талаар танилцуулсанг эндээс харж болно.

Гэхдээ энэ бүгдийг сайтар ойлгох нь бас тийм ч хялбар зүйл биш бололтой. Дэлхий нийт 90ээд онд интернэттэй анх танилцаж байх үед олон нийт гайхан балмагдаж, цаашид хэрхэн яах, зарчим учрыг нь ойлгох гэж шуугиан болж байсантай яг адилхан хэмээн зүйрлэж байна.

Манайд ч гэсэн интернэтийн талаар Д.Энхбат гуайн Датаком компаниас сонингийн сэтгүүлч сурвалжлага аваад, сайн ойлгоогүйн улмаас "Италийн мафийн сүлжээ монголд орж ирлээ" гэсэн утга бүхий гарчигтай нийтлэж байсан шиг юм уу даа ... :D Инээдэм ч биш л дээ.

Тэгвэл Монголд, манай "ардчилсан" нийгэмд блокчэйн технологийн нөлөө, цар хүрээ нь яаж тусах бол? гэдгийг дараачийн нийтлэл дээр бичье.

Төгсгөлд нь, цахим эрин буюу энэ зуунд аливаа хувь хүн, бизнесүүд нь илүү их бүтээлч, бусдад хэрэгцээт зүйл бүтээдэг, ардчилсан байхыг цаг үе, технологийн хөгжил шаардаж эхлэж байна даа.

Эх сурвалж, ашигласан материал:

[1] Satoshi Nakamoto, “Bitcoin: A Peer-to-Peer Electronic Cash System”, https://bitcoin.org/bitcoin.pdf, 2008

[2] Nathaniel Popper, “Digital Gold: Bitcoin and the Inside Story of the Misfits and Millionaires Trying to Reinvent Money”, Allen Lane, 2015

[3] Hal Finney, “Reusable Proofs of Work”, https://web.archive.org/web/20071222072154/http://rpow.net/, 1999

[4] Adam Back, "Hashcash - a denial of service counter-measure," http://www.hashcash.org/papers/hashcash.pdf, 2002

[5] Ralph Merkle. "A Digital Signature Based on a Conventional Encryption Function", Advances in Cryptology, CRYPTO, 1987

[6] “CS251: Bitcoin and Cryptocurrencies”, https://crypto.stanford.edu/cs251, Stanford University, 2016

[7] Arvind Narayanan, “Bitcoin and Cryptocurrency Technologies”, http://coursera.org/learn/cryptocurrency, Princeton University, 2015

[8] Melanie Swan, “Blockchain: Blueprint for a New Economy”, O'Reilly Media, Inc., 2015

"Engineers turn dreams into reality" by Hayao Miyazaki

Монголын шинэ үе

Өнөөдөр ийм нэгэн сайхан дуу, клип олж үзчихээд төрсөн бодол:

Аливаа улс үндэстэнүүд өөрсдийн үнэт зүйл, уламжлал дээрээ тулгуурлан түүнийгээ ойлгож, дээдлэж, улам зүлгэн сайжруулж хөгждөг түүхтэй.

Эдгээр шинэ үеийн охид маань яг ийм замаар монголын нэгэн сонгодог гэж болохоор дууг дахин амилуулжээ. Гайхалтай!

Үүнтэй адил өмнөх үеийнхэний тарьсан алдаа балагтай нийгэм, системийг дараачийн үеийнхэн л засах ТОМ хариуцлагыг үүрнэ дээ. Монголын шинэ үеийнхэнд итгэл найдвар төрж эхэллээ!

Алсран одож буй хөгжил дэвшлийг мөрөөдөх нь: 2-р хэсэг

Юуны түрүүнд энэ бичлэг маань сонгууль, нам, улс төртэй огтхон ч хамаагүй бөгөөд миний бие аль ч намын гишүүн бус, төрийн албанд ажиллаж байгаагүй, ямар нэгэн ТББ зэрэг гишүүнчлэлийн байгууллагад хамаардаггүйг дурдах хэрэгтэй болов уу.

Нэлээд хэдэн жилийн өмнө бол OpenMN гэсэн нээлттэй эх бүхий программ хангамж хөгжүүлэгчдийн бүлгэм (FOSS Community)-д сайн дураараа ажиллаж байсан ч, харамсалтай нь өдгөө уг байгууллага хэдийнэ ажиллахаа больсон.

Тэгэхээр ардчилсан энэ улсын нэгэн иргэний хувьд хөгжил дэвшлийн талаар мэдээлэл авах эрхтэй, түүнд хүрэх арга зам боломжийн талаар бодож эргэцүүлэн "мөрөөдөх" эрхтэй, түүнийгээ хувийн блогтоо нийтлэх замаар бусдад хуваалцах, түгээх эрхтэй, нөгөө талаар тийм үүрэгтэй гэж боддог учраас олон юм нуршин бичиж, таныг чилээхээр зориглосон юм шүү.

"Нүүх үү, үлдэх үү?" - "Хөгжих үү, хоцрогдож үлдэх үү?"

Хүн амьтаныг бүтнээр болон хэсэгчлэн эд эрхтнээр нь хувилан (cloning) бий болгох, өнөөг хүртэл хүн өөрийн бие мах бодиороо хийж ирсэн ажил хөдөлмөрийн үүргээ хиймэл оюун ухаантай робот техникээр орлуулж, дэлхийн бөмбөрцөгөөс цаашлаад Ангараг гаригт аялах, сансар огторгуй, макро ертөнцийн үүсэл, тэдгээрийн зүй тогтолоос физик боломжийн хязгаарт тултал атом нейрон, квант гэсэн бичил огторгуйн дайд хүртлээ хөгжсөн хүн төрөлхтөний хөгжил дэвшилд хүрэх үү, үлдэх үү?

Нэгэн хүн хэлсэнчлэн, монголчууд бид эртнээс уламжилж ирсэн шигээ тал нутагтаа айргаа уун, адуу хонин мал сүргээ бэлчээн, байгаль дэлхийн ааш занд тохирон хэрэггүй зүйл юу ч үгүй, бас илүүц хог новш юу ч хураалгүй, дөрвөн улиралдаа нүүдэллэн, амгалан тайван, налайн амьдарч суувал мэдээж хамгийн сайхан байлгүй яахав. Гэхдээ одоо үед зүлгэн дээр гэрээ бариад зүгээр л сайхан амьдарч болохгүй цаг ирсэн болохоор бусадын жишигт хүрч хөгжил дэвшил рүү нүүхээс өөр аргагүй. Бүгд биш ч, дийлэнх нь суурин соёл иргэншилд шилжиж, хотжиж, боловсрол мэдлэгт суралцан улс нийгмээ хөгжүүлэх нь үе үеийнхэнд ноогдож ирсэн үүрэг, хариуцлага.

Өдгөө Монгол улс маань хөгжиж чадаагүй ирсэн нь бидний үеийнхэний буруу биш, өмнөх үеийнхэний хариуцах асуудал боловч өнөөдрөөс цааш хөгжүүлж, ахиулж чадахгүй үлдвэл бол харин өнөө үеийнхэний буруу гэдэгтэй хувьдаа санал нэг байдаг. Нөгөө "ядуу төрсөн нь чиний буруу биш, харин ядуу хэвээрээ өнгөрвөл чиний өөрийн буруу" гэж Билл Гэйтс хэлсэн шиг л.

ЯАГААД ХӨГЖИЖ ЧАДАХГҮЙ БАЙНА ВЭ?

-Ядуурал
Одоогийн Монгол улс хөгжиж чадахгүй байгаа тухай яриа, жишээнүүд явж явж хүн амын дийлэнх нь ядуу байгаатай холбоотой байна гэдэг. Хамгийн гол нь оюуны ядууралд нэрвэгдсэн нь эмгэнэл. Тухайн хүн ядуурлын олон саад бэрхшээлийг даван гарч дундаж давхаргад орж ирэх нь пуужин дэлхийн татах хүчнээс салахтай адилхан байдаг гэж зүйрлэж. Мөн ядуурлын гол шалтгаан нь боловсрол, мэдлэг, ур чадваргүй байдалтай холбоотой байдаг гэж Ерөнхий сайд асан Амаржаргал гуай аль 11 жилийн өмнө бичиж байсан байна, одоо ч өөрчлөгдсөн зүйл огт алга.
Тэгэхээр, ядуурал огт арилсангүй, шудрага бус байдал, баялагийн тэгш бус хувиарлалт гаарсан хэвээр. Ядуурал, хүчирхийлэл ямар байдалд хүрдэг тухай Бурхадын хот гэх мэт киноноос тодхон харчихаж болно.

-Боловсрол, мэдлэг
Ихэнхи ард иргэд ядуурлаас гарч чадахгүй байгаа хойно боловсрол мэдлэгтэй болох нь хоосон мөрөөдөл л болох биз. Өнөөдөр хэдийгээр суурь боловсролыг үнэ төлбөргүйгээр авах боломжтой хэдий ч улсын сургуулиудын сургалтын чанар, орчин муу. Үнэгүй гэдэг хэдий ч янз бүрийн төлбөр хураамжийг эцэг эхчүүдээс байнга татна, мөн сайн гэгддэг улсын сургуулиудад элсч орох авилгалын ханш улам өндөр болж байгаа. Энэ жил бол бүүр 3000$ гэсэн тоо сонсогдож байсан.
Үнэхээр хүүхдэдээ сайн боловсрол олгоё гэвэл өндөр төлбөртэй хувийн дунд сургуулиудад өгөх хэрэгтэй болдог. Учир нь, эдгээр хувийн сургууль төгсөгчид ихэнхи нь гадаадын их дээд сургууль руу шалгаран явдаг, дотоодын их дээд сургуульд барагтай бол ордоггүй нь статистик тоо баримтаас харагддаг.
Элсэлтийн шалгалтын тест задардаг, мөнгөөр худалддаг, их сургуульд ч бас иймэрхүү үзэгдэл байдаг гээд энэ салбарт сайжруулж, эрс шинэчлэх зүйл мундахгүй.
Боловсролын салбарын шинэчлэлийн талаар сайд нь болон мэргэжилтэнүүд ярьж байгааг эндээс үзэж болно.

Товчоор хэлэхэд, дэлхийн түвшиний сайн боловсрол, жинхэнэ мэдлэгийг эх хэлээрээ олж авах боломж маш хомс, үүний тулд заавал англи, герман, орос, япон гэх мэт ШУ-нд ойр байдаг гадаад хэл сурч байж олж авах шаардлагатай. Өөрөөр хэлбэл, мэдлэг олж авах боломж нь хүн бүрт хаалттай, хялбар биш байна. Ганцхан жишээ дурдахад, Линукс Юникс үйлдлийн системийн гарын авлага анх удаа, дөнгөж өнгөрсөн онд л эх хэл дээр ганцхан ном хэвлэгдэж гарчээ. Тэгэхэд, 90ээд онд интернэт Монголд орж ирсэнтэй л бараг зэрэгцэн энэ системийн хэрэглээ бий болсон байдаг. Өөрөөр хэлбэл, интернэт гэдэг их цахим ертөнцийг ажиллуулж буй, бас бидний бүгдийн барьж эхлэсэн ухаалаг утас бүгд энэ л систем дээр ажиллаж байдаг. 2020 он гэхэд 20 гаруй тэрбум IoT төхөөрөмж (жолоочгүй машин, цаг, хөргөгч, унадаг дугуй г.м.) энэ систем дээр ажиллаж байна.

Ингээд үндэсний их дээд сургуулиудаас төгсч гарч ирсэн "чанаргүй" мэргэжилтэнүүдтэй үндэсний компаниуд гадны шилдэг төгсөгчидтэй, шилдэг бүтээгдэхүүнтэй компаниудтай өрсөлдөх нь илт хүч тэнцвэргүй тулаан гэгдэж байгаа.

ХӨГЖИЛ

Тэгэхээр хөгжил гэж юуг хэлэх вэ?, ямар болвол хөгжсөн гэж үзэх вэ? гэдгээс эхлэе. Өөрөөр хэлбэл, математикт теорем батлахын тулд эсрэгээс нь батладаг арга шиг яг юунд, ямар цэг, зорилгод хүрэхээ эхлээд тодорхойлчихвол байгаа нөөц, боломжуудаа ашиглаад хэдий хэр хугацаанд, хэрхэн хүрэх тухай л тооцоолж, төлөвлөнө гэсэн үг.
Яг л Декарт анх тооллын системийг бий болгохдоо огторгуйд дурын нэг цэгийг бэхлэж аваад түүнийгээ координатын эх болгосон шиг ирээдүйд хүрэх хөгжлийн цэгээ тодорхойлох гээд үзье. Өөрөөр хэлбэл, үндсэн эх болсон аксиомуудаа олж тодорхойлоод түүн дээр тулгуурлан бодлого чиглэлээ босгочихно гэсэн санаа.

Тэгэхээр ирээдүйд, хүрэхээр мөрөөдөж буй хөгжилдөө бид хүрчихжээ гэж төсөөлчихье. 2050 онд гээд үзчихье, тэр үед манай хүн ам 5 сая болсон байя гэе. Норвегийн хүн ам шиг ;-)

Хөгжлийг олон л тоон үзүүлэлт, хэмжигдэхүүнээр хэмжих байх, хамгийн гол гэснээ л дурдая,

-Жинхэнэ ардчилал, эрх чөлөөтэй (үзэл санааны болон эдийн засгийн хувьд)

-Хүн ам нь эрүүл чийрэг, урт насладаг (дундаж наслалт ~100)

-Амьдрах орчин, нөхцөл маш таатай (гадны эрсдэлгүй, утаа, агаар хөрсний бохирдол)

-Аз жаргалын үзүүлэлт нь маш өндөр 

-Бүх хүн "жинхэнэ" боловсрол мэдлэгт хүрэх хаалт, саадгүй (өндөр төлбөргүй г.м.)

-Нийгэмд дундаж давхарга нь дийлэнх олонхи. Баян болон ядуу нь маш бага (огт байхгүй)

-Нөөцийн хүртээмж, ашиглалт, оновчлол нь өндөр (оюуны болон биет баялаг, нөөцөө зөв хувиарлан ашигладаг г.м.)
-Нэгдмэл үзэл баримтлал, эв нэгдэлтэй (Одоогийнх шиг 2 нам болж талцаад байдаггүй)
-Мэдлэг боловсролын түвшин маш өндөр (Хүний хөгжлийн индекс өндөр, Их дээд сургуулиуд чансаагаараа топ100-д багтдаг г.м.)
-Хэл соёл, зан заншил, түүх уламжлалаа сайн судлаж, бататгасан нэгдмэл философитой

Ингээд харахаар одоо байгаа нийгэм дээрхийн яг эсрэгээр байгаа нь харагдаж байгаа биз? Тэгэхээр бид үүнийг одооноос засч эхлэх талаар бодож, чиглэж байх хэрэгтэй санагдана.

Энэ талаар дараачийн нийтлэл дээр үргэлжилүүлье.

"Engineers turn dreams into reality" by Hayao Miyazaki

Зургийг https://www.facebook.com/berylluss хуудаснаас авав.

Алсран одож буй хөгжил дэвшлийг мөрөөдөх нь: 1-р хэсэг

Өнөөдөр нэгэн ахтайгаа цай, кофе уунгаа улс орон, хорвоо дэлхийн сонин сайхан хуучилж суутал, "Энэ бүгдээ нэгтгээд нэг нийтлэл бичээч, тун сонирхолтой байна" гэж хүссэний дагуу нийтлэл болгохоор бүдүүн зүрх гаргав. Угаас хэлсэн ярьсан зүйлс салхинд хийсэн арилж, бичсэн тэмдэглэсэн зүйл торойн үлддэг нь жам юм хойно, та бүхэнд ч гэсэн захиж хэлэхэд аливааг бичиж тэмдэглэж байх нь өөрт болон өрөөлд нэмэр тустай байдгийг сануулж зүрхлэе. Энд бичиж буй зүйл маань дан ганц миний өөрийн уншиж, бодож эргэцүүлж тунгааж буй үзэл бодол тул алдаж эндүүрсэн, орхигдуулсан зүйлс арвин байхыг мэдээж хүлээн зөвшөөрнө.

ГАДНЫ ХӨГЖЛИЙГ ТЕХНОЛОГИЙН ТАЛААС ХАРАХАД

Хаанаас нь эхлэх вэ? гээд бодлоо л доо, тэгээд Монгол улс, монголчуудын хөгжил дэвшлийн тухай бодрол болохоор түүхээс эхлэх хэрэгтэй болов уу.

Хамаг Монгол нэгдэж, улмаар Их Монгол улс байгуулагдан мандаж, бутарч, эзэлж эзлэгдэж явсаар одоогийн тусгаар тогтносон ардчилсан хүмүүнлэг нийгэм байгуулж буй Монгол улсын өнөө үеийг туулж иржээ.

Дэлхийн тэн хагас нь хаалттай, социализмыг байгуулахаар түүхий эд бэлтгэх бааз, мал аж ахуй, хөдөө аж ахуйн улс орон нэг л өдөр капиталист, ардчилсан улс болоодохсон чинь одоогийн бидний амьдран буй бас л түүхий эд, газрын баялагаа экпортлогч Minegolia болчихов. Өмнөх нийгэмд болж бүтэхгүй зүйлс багагүй, хаагдмал боогдмол, ЗХУ-ын хараат улс байсан хэдий ч ядаж ард иргэд нь амгалан тайван, стресс бухимдалгүй байсан бол одоогийн ардчилсан эрх чөлөөт хүмүүнлэг нийгэм босгох гэсэн нь бас бүтэлгүй болж ширэнгийн хууль үйлчилдэг, зэрлэг капитализм буюу мөнгө улаан, нүд цагаан болчихов. Улс орны хөгжил дэвшил, нийгмийн үзүүлэлт индексүүд нь бараг бүгд л хамгийн мууг, цөөн хэд нь дундаж үзүүлэлтийг заана. Хүний хөгжлийн индекс, Аз жаргалийн индекс, инноваци технологи бүтээж буй тоо, хүн амд ноогдох ядуурал ажилгүйдлийн тоо гээд нарийвчилсан үзүүлэлт зэргийг дурдах илүүц биз. Энэ тухай мэдээ, мэдээлэл хаа сайгүй.

Товчхондоо ӨНГӨРСӨН 25 ЖИЛД Азийн бар болноо гэсэн зорилгодоо хүрч чадаагүй, МОНГОЛ УЛС ХӨГЖИЖ ЧАДААГҮЙ нь үнэн. Япон, Солонгос, Сингапур, Ирланд гээд бусад улс ийм хугацаанд бол хөгжиж чадсан тухай ч дурдах нь илүүц биз. Учир нь, миний бие бээр эдийн засаг, улс орны хөгжлийг дагнан судалдаггүй, тэр чиглэлийн мэргэжлийн хүн бас биш юм. Компьютерийн шинжлэх ухаан, программ хангамжийн инженер буюу мэдээллийн технологийн салбар ажилладаг хүний хувьд яг энэ салбар нь улс орны хөгжил дэвшлийг голлон чирч буй ачааны морь адил болсон тул хөгжил дэвшлийн асуудал руу өөрийн эрхгүй татагдан орох шалтгаан их байгаагийнх юм болов уу.

ӨНДӨР ХӨГЖИЛТЭЙ УЛС ОРНУУДЫН ХӨГЖЛИЙН ОЙРЫН ҮЕИЙН ТӨСӨӨЛӨЛ

Төсөөлөл гэсэн нь ирээдүйд ямар болохыг яг таг хэн ч хэлж чадахгүй, би бүүр хэлж чадахгүй, аль нэг үзмэрч лам ч чадахгүй нь үнэн. Түүхэнд, ирээдүйн талаар хамгийн их дөхүүлсэн нь гэвэл агуу Леонардо да Винчи, Жюль Верн хоёр л болов уу.

Гэхдээ одоогийн технологийн хөгжлийн талаарх мэдээлэл дээр үндэслээд, ирээдүйн талаар төсөөлж, түүнд бэлдэж байхгүй бол дэлхий арай л хурдан "эргэдэг" болсон цаг үе шүү дээ. Зарим айвхтар улс орнууд futurist гэсэн мэргэжил, бүүр яам бий болгочихсон байна лээ.

Тэгэхээр ШУ, технологийн салбарын үсрэнгүй хөгжил, ололт амжилтаас үүдэлтэй SOFTWARE DISRUPTING, DIGITAL TRANSFORMATION гэдэг үзэгдэл яг одоо өндөр хөгжилтэй орнуудад ид өрнөж байгаа бөгөөд энэ нь уламжлалт буюу өнөөг хүртэл хөгжиж ирсэн салбар (industry)-уудыг ээлж дараалан "сүйрүүлж", ажиллагаа-бүтцийн загварыг нь шинээр оновчлон дахин бүтээж буй үйл явц гэж товч тайлбарлаж болно. Дэлгэрэнгүй сонирхох бол энэ талаарх мэдээлэл ёстой хаа сайгүй бий. Эх хэл дээр хайя гэвэл харамсалтай нь салбарын хэдхэн хүний блог, хэвлэл мэдээллийн цөөн нийтлэл эдэр л олдох болов уу.

Энэ талаар жичдээ тусад нь өөр нийтлэл бичихэд болох байх.

Үүнд, хиймэл оюун ухааны салбар эргэн сэргэж шинэ түвшинд хүчтэй гарч ирсэн, үүлэн тооцоолол, сошиал медиа сүлжээний хөгжил зэрэг нь голлон нөлөөлж байгаа ба үүн дээр мөн электроник, роботын техник технологийн хөгжил нэмэгдээд Аж үйлдвэржилтийн 4-р үе (INDUSTRY 4.0) бий болж буй тухай өнгөрсөн жилийн Давосын ЭЗ чуулган дээр хүртэл тусгайлан авч хэлэлцэж эхлэсэн. 90-ээд оных шиг dotcom boom (санхүүгийн зах зээл дээрх интернэтэд суурилсан компаниудын хөөсрөлт) шинэ давалгаа, тэсрэлт болох магадлал маш их бий. Мөн шинэ технологийн хөөсрөлт гэж бий, ө.х. анх гарахдаа өндөр хүлээлт үүсгээд, яг хэрэглээ болохдоо бодит хөрсөн дээрээ буудаг үечлэл.

Тэгэхээр хэт технологийн тал руу хазайлгүйгээр товчхондоо ирэх 5-c 20 жилд тэдгээр хөгжлийг оройлогч улс орнууд ямар болсон байх талаар дэвшүүлээд буй төсөөлөл, дүр зургийг товчхон буулгавал,

-ECO буюу байгаль орчинд ээлтэй НОГООН ЭЗ (эдийн засаг) нь нийгэм, аж амьдралын хэв шинж болох . Одоогийн хэт аж үйлдвэржилт нь байгаль цаг уурт сөргөөр нөлөөлж байгаа тул цахилгаан болон устөрөгчийн хөдөлгүүр бүхий өөрөө явагч автомашин, нийтийн тээвэр, үйлчилгээ, худалдаа, санхүү, даатгал, хэвлэл мэдээлэл гээд бүхий л салбарыг шинэ дүрэм, шалгуураар бүтээгчээр нураан, шинэчлэж эхлэсэн.

-SHARING ECONOMY буюу хамтач ЭЗ. 

Эд зүйлсийг заавал худалдан авч өөрийн эзэмшил болголгүйгээр дундаа хуваалцан хэрэглэж, байгалийн нөөцийг хэмнэх, хэт их үйлдвэрлэлээс салах. Энэ нь тухайн эд юмсын ашиглалтыг дээд зэрэгт хүртэх оновчлолын бодлого, бүтэц, зохион байгуулалтыг бий болгоно. Жишээ нь, автомашин үйлдвэрлэгчид хэрэглэгч бүрт машин борлуулахаар ихээр үйлдвэрлэх бус, зөвхөн тухайн хэрэгцээнд л шаардлагатайг хэмжээгээр үйлдвэрлэнэ. Жилдээ сар хүрэхгүй үгүйтэй хэдхэн хонодог зуслангийн байрыг заавал худалдан авах, барих, арчлан хамгаалахаа болино, тэгснээс яг хэрэгцээтэй үедээ түрээслэн ашиглахад л болох юм.

Ер нь, бидний өмнөх үеийн бүтээхээр хөдөлмөрлөж байсан жинхэнэ социализм руу л дөхөөд байна уу гэсэн бодол төрж байна уу?

-IoT буюу эд зүйлсийн интернэт.

Харилцаа холбооны (үүрэн 5G, шилэн кабелийн) сүлжээ мэдээллийн дамжуулах чадал, багтаамж нэмэгдсэнтэй, мөн электроникийн үйлдвэрлэлийн зардал багасч, тооцоолох хурд нэмэгдсэнтэй холбоотойгоор хүний бүтээсэн эдлэл хэрэглэл, тоног төхөөрөмж тархитай (CPU, GPU)-тэй, хиймэл оюун ухаантай, интернэт сүлжээнд холбоотой болоод эхлэхээр 2020 он гэхэд 20 тэрбум орчим тооны эд юмс онлайнаар ажиллана гэсэн тооцоо бий. Энгийн жишээ дурдвал, гэрийн тоос сорогч өөрөө санаачлагаараа хүрч ирээд л хөл доогуур чинь тоос сорж, гэр цэвэрлээд явнаа л гэсэн үг. Эсвэл, хөөе нөхөр минь чи, намайг ажилдаа явсаны дараа гэр аятайхан шиг цэвэрлэчихээрэй! гэж зандарчихаад гарахад чинь цэвэрлэчихсэн байдаг болно. Пицца, шуудан илгээмжийг хүн-ажилтан зөөхөө болиод өөрөө явагч робот, дрон хүргэгч зөөнө.

Энэ зах зээлийн томоохон хэрэглэгчид нь ашиглалт, хяналт ихээхэн шаарддаг үйлдвэр, дэд бүтэцийн салбар гэгдээд байгаа. Жишээ нь, өндөр хүчдэлийн шугам, цахилгаан станц зэрэг хүнд хортой, аюултай зүйлсийн хяналтыг робот-ажилтан гүйцэтгэнэ.

Товчоор хэлбэл, дэлхий дээр байгалийн бүтээсэн уул ус, ургамал амьтан гэсэн экосистем байж ирсэн бол, удахгүй хүн төрөлхтөний бүтээж бий болгосон интернэттэй эд юмс (things, devices, robots) гэсэн бас нэгэн томоохон экосистем бий болох нь. Эдгээрээс өдөр тутам үүсэн бий болох асар их хэмжээний мэдээлэл, өгөгдөл нь үүлэн тооцооллийн төвүүд дээр цугларснаар Big Data, Data Analysis гэсэн шинэ салбар үүсч бий болсон байгаа.

-AI буюу хиймэл оюун ухаан.

Өмнө дурдсан эд зүйлс, робот тоног төхөөрөмжийг "амилуулж", эзнийнхээ дуулгавартай туслагч болгож буй гол зүйл нь хиймэл оюун ухаан юм. Нөгөө бидний тоос сорогч хиймэл оюун ухаантай болчихоод өөрөө гэрээ цэвэрлэдэг болно, бүүр гэртээ хоол цай зөөлгөх, нааш цааш гүйлгэх гэрийн үйлчлэгч робот хүртэл гараад эхлэчихсэн байгаа шүү. Гэхдээ энэ нь, робот-үйлчлэгч ажилгүй үедээ чамтай "буу халаад", элдэв "хов базаад" ажил цалгардуулаад байна гэсэн үг биш, зөвхөн л гэр цэвэрлэх, тоос шороо, угааж арчих гэх мэт өгөгдсөн ойлголтынхоо хүрээнд л ажиллахаар программчилж сургасан "тархитай" тул яг гэрийн зарц робот гэчихэд буруудахгүй болов уу. 20-р зуунаас өмнө бол эдгээр үүргийг зарц, боол нар хийдэг байсан цаг саяхан шүү дээ.

Товчхондоо робот нь хүн төрөлхтөний туслагч, үйлчлэгч, ажилчин болох нь. Мөн, хиймэл оюун ухааны өндөр амжилт нь дэлхий даяар ихээхэн маргаан дагуулж байгаа сэдэв бөгөөд, зарим алдартанууд энэ нь цөмийн зэвсэгээс ч аюултай, цаашдаа хүн төрлөхтөнийг мөхөлд хүргэнэ ч гэж мэдэгдээд байгаа. Мэдээж цэрэг-робот буюу terminator, skynet шиг хөнөөгч зэвсэг, арми бий болвол гэсэн айдас болгоомжлол бий. Галт тэрэг нэгэнт хөдөлчихсөн, бүгд робот хиймэл оюуныг хөгжүүлээд эхлэсэн. Манайх бол бүдүүн нарийн цариг, нүүрсээ зөөнө гэж талцсаар хоцорсон, ер нь цөөн хэдхэн зүйлсийг эс тооцвол, манай улс хөгжлөөс асар их хоцрогдож байгаа нь харамсалтай үнэн юм.
IoT, AI технологи амьдралд нэвтэрснээр бизнес, аж үйлдвэр, тэр дундаа үйлчилгээний салбарт ихээхэн өөрчлөлт явагдах ба жишээлбэл, зочид буудал албан газрын үйлчилгээний ажлын байр, дэлгүүр супермаркетийн кассчин гэх мэт бүхий л зүйлс автомат төхөөрөмж-роботоор орлуулагдсанаар хүмүүс ажлын байраа алдаж эхлэх магадлал их бий. A.I. болон iRobot гээд кино санаанд чинь бууж байна уу?

-SELF DRIVING CAR

2017 оноос эхлээд түрүүчийн өөрөө явагч автомашинууд дэлхийн хотуудад явж эхлэнэ. Ердөө хагас жилийн дараа! Судалгаанаас харахад, аливаа автомашин эзэмшигч нь нийт хугацааны маш бага (~10%) хувьд л ашиглаж байдаг ба, ихэнхидээ зогсоолд сул зогсоож байдаг. Мөн ашиглалтын хугацаандаа дундажаар ~1.5 суудлыг нь ашигладаг. Ө.х. автомашины ашиглалт нь ямар ч оновчлол хийгдээгүй байдаг байх нь.
Одоогийн цагийн хувиарын дагуу, өгөгдсөн маршрутаар явж үйлчилдэг нийтийн тээвэр нь өөрчлөгдөж, хэрэглэгчийг яг хэрэгцээ шаардлага гарсан үед нь очиж аван хаалганаас хаалганд хүргэж өгдөг on-demand үйлчилгээ болж өөрчлөгдөх төлөвтэй байна.
Товчоор хэлбэл, цахилгаан хөдөлгүүртэй автомашин нь нэгж зам туулахад зарцуулах өртөг нь их хямдарч, энгийн цөөн тооны эд, хэсгээс бүрдэх тул ашиглалтын зардал багасч, хугацаа нь ихэсч, ашиглалтыг оновчлон, бүтээмжийг өсгөснөөр нийт замын хөдөлгөөний ачаалал багасч, зам тээврийн осол, хотын дуу чимээ багасах гээд ашиг тус нь маш их байх төлөвтэй. Дэлхий дээр жилд ~1 сая хүн зам тээврийн ослоор хорвоог орхидог тоо статистик байдаг ба энэ тоо манай улсад нийт хүн амдаа харьцуулахад ихээхэн өндөр гардаг байх, харамсалтай нь. Мөн нийт ослын шалтгааны дийлэнх нь хүний хүчин зүйлээс болж гардаг тухай судалгаа байдаг. Жолоочгүй тээврийн хэрэгсэл зам дээр явдаг болсноор осол огт гардаггүй болно гэж үзэж байгаа ба сөрөг тал нь жолоочид ажлын байраа алдах юм. Яг манайд, нэг л өдөр автобусны тасалбар түгээгчийн ажлын байр байхгүй болсон шиг.

-INDUSTRY 4.0 - Dark Factory буюу роботжсан аж үйлдвэржилт.

Саяхан Foxxcon гээд Apple, Google, Amazon зэрэг томчуудад ухаалаг утас, таблет зэрэг төхөөрөмж үйлдвэрлэж өгдөг Хятадын томоохон үйлдвэр 60,000 ажилтнаа халж, оронд нь робот суурилуулсан тухай мэдээлэл гарсанг саначихая. Өөрөөр хэлбэл, үйлдвэрийн ажилчид ажлын байраа роботод алдаад эхлэчихсэн. Яагаад гэвэл, өнгөрсөн 7 жилийн хугацаанд хятадад ажилчдын цалин ~1.7 дахин өссөнөөс үйлдвэрлэгчдэд үүнээс өөр зам үгүй гэнэ. Үйлдвэрийн ажилчдын ажлын байраа алдах эдгээр тоон дээр нэмэгдээд үйлчилгээ, хүргэлт, хөдөө аж ахуй, газар тариалан гээд бусад салбарт мөн адил роботод булаалгах ажлын байрны тоо цаашдаа ч өсөх нь тодорхой байгаа.
Угаасаа томоохон үйлдвэр гэхээр зүйл байхгүй манайд сохорсон биш завшив?
Эндээс улбаалан маргаан дэгдээж байгаа зүйл нь, ажлын байргүй болсон хүмүүсийн арми цаашдаа яаж амьдрах вэ?

-3D PRINTING
Хүний хэрэгцээт эд зүйлсийг өмнө нь аж үйлдвэрийн газарт олон тоогоор үйлдвэрлээд худалдааны сүлжээгээр түгээгдэн, хэрэглэгчдэд борлуулагддаг байсан бол 3-н хэмжээст хэвлэгч айл өрх бүрт очвол энэ дүр зураг шал өөр болох юм. Хэрэглэгч зөвхөн бэлдэц материалыг л сонгон авах ба хүссэн эд зүйлсээ өөрөө хэвлээд бий болгочихно, ө.х. өөрөө үйлдвэрлэчихнэ. Хэвлэж болдог зүйлсийн тоо улам бүр нэмэгдэж байгаа ба жишээ нь, бага оврын автомашиныг (эд ангиудыг) хэвлэдэг болсон. Байшинг хүртэл хэвлэчихсэн байна.

-БИО, МАТЕРИАЛ болон НАНО ТЕХНОЛОГИ
Дэлхийн хүн амын өсөлтөөр 2050 он гэхэд бараг 10 гаруй тэрбум хүн амьдарч байх бөгөөд хүнс, ундны усны асуудал хурцаар тавигдаж эхлэнэ, дэлхийн дараагийн дайн ундны цэвэр усны төлөө болох болно ч гэсэн таамаглал бий. Мөн цэвэр усны нөөцөөр марууханд ордог манайд цөлжилт яг энэ хэвээр үргэлжилбэл 2080 онд 80% буюу дийлэнх нутаг маань цөл болж хувирах судалгааг харсан байх.
Дэлхий хүн ам олширсноор хүнсний хангамжийг генийн аргаар бий болгох замаар л хангахаас өөр замгүй гэнэ. Энэ чиглэлийн мэргэжилтэн биш болохоор нарийвчласан тооцоо, судалгааг мэргэжлийн судлаачдаас харах хэрэгтэй байх. Судлаач, эрдэмтэн гэдэг үг манайд бас их доошоо орж, үнэ цэнэгүй болсоор удлаа даа.

-АНАГААХ УХААН, ЭРҮҮЛ МЭНД
Дээр дурдсан технологи, салбаруудын хөгжлийн хамт анагаах ухаан, оношилгоо, эрүүл мэндийн салбарт үсрэнгүй хөгжил ирэх бөгөөд энд хиймэл эд эрх буюу bionic чиглэлд ихээхэн амжилт ирэх болов уу. Жинхэнэ гар хөлнөөс дутахгүй ажиллах хиймэл эрхтэн-төхөөрөмж хийгдчихсэн, улам бүр боловсронгуй болж хөгжсөөр байна. Зүүж хэрэглэдэг (wearable) ухаалаг IoT төхөөрөмжүүд бий болсоноор тухайн хүний эрүүл мэнд, биеийн байдлын тухай мэдээлэл, өгөгдлийг эмч (мөн робот-хиймэл оюун ухаан) алсаас байнга ажиглаж, хянаж байна. Ухаалаг аяга, нүдний шил зэрэг хэрэгсэл маань эзнийхээ идэж ууж буй хүнсний илчлэг, найрлага, хэмжээ зэргийг алдалгүй бүртгэж зөв зохистой хэрэглээг хянаж, зөвлөнө. Нүүр царай, нүдний торлог зэргийг хараад, биеийн хөдөлгөөн үйлдлийг ажиглаад уур уцаар, биед элдэв зовиур үүссэн эсэхийг алдалгүй тодорхойлон цааш нь "ховлоно".
Цаашаа илүү дэлгэрэнгүй гэхээр, мөн л энэ салбарынх биш болохоор тодорхой олон зүйл хэлж чадахгүй нь, интернэтээс хайвал мэдээж дүүрэн бий.

Энэ мэтчилэн хөгжил бол одоогийнхоос хамаагүй өндөр түвшинд очих болохоор товчхон ДҮГНЭЭД хэлэхэд,
Улс орны хөгжлийн түвшин асар их зөрүүтэй болж, өндөр хөгжилтэй орнуудын хувьд одоо ч бүрэн төсөөлөхөд бэрх байхаар технологижиж, эдийн засаг үр өгөөж илүү их оновчлогдон (optimization), хамтач болж (sharing economy), хүний оронд робот ажил хөдөлмөрийг гүйцэтгэж эхлэх тул суларсан хүмүүс цаг зав, чөлөөтэй болсноор илүү их мэдлэгт суралцан боловсорч, урлаг уран бүтээл туурвиж, дэлхийгээр аялж зугаалах, зугаацах болох болов уу.
Хөдөөгийн жирийн сумын төвөөс шууд эдгээр хотод очвол яг л харь гаригт очсон шиг болох нь тодорхой, одоо ч бараг тэгдэг шүү дээ.

Ингэхээр хөгжиж амжаагүй буюу ядуу буурай орнуудын нэг болох БИД ЯАХ ВЭ, ХӨГЖИХ БОЛОВ УУ? гэдгийг үргэжлэл дээр...

Амьдралын нэг агшин

Өнгөрсөн жилийн зуны амралтаараа бусадын адил Хөвсгөл далай орж хэдхэн хоног сайхан амарсан юм. Тэгэхэд, гэр бүлтэйгээ нууранд хийлдэг завьтай хэсэгхэн зуур сэлж явах үед найзууд маань бидний гэрэл зургийг ийн буулгаж.

Нүүрномд дээрх зураг дээр найзууд маань маш эрсдэлтэй алхам хийсэн байгаа тухай сэрэмжлүүлж бичсэн сэтгэгдэлүүдийн дараа, мөн тухайн үед бас нууранд амрагчид осолдсон тухай эргэцүүлэн бодож байтал энэ зураг яг л миний, бас бидний адил дийлэнх залуу гэр бүлийн амьдрал нүдний өмнө дурайн харагдах нь тэр!

Зүйрлэвэл,

Хөвж буй нуур нь бидний амьдарж буй нийгэм. Нийгэм тогтворгүй, нуур ихээр давалгаалвал завинд аюул занал учирна.

Өрхийн тэргүүн нь сэлүүрээ барьж завиа чиглүүлэн сэлүүрдэх нь, гэр бүлээ авч яваатай адилхан.

Эхнэр маань хүүхдүүдээ түшиж суусан байгаа нь, ээж хүн үр хүүхдээ хүмүүжүүлж өсгөдөгтэй, эр нөхөртөө итгэн яваатай адил.

Хүүхдүүд маань эрсдэлтэй гэдгийг ч мэдэхгүй балчир, гаднах байгалийн сайхныг сонирхон, эцэг эхтэйгээ жаргалтай яваа дүр зураг.

Гэр бүлийн амьдрал тогтвортой, аз жаргалтай байх нь бас эрсдэлийг багасгана, хэрвээ хэн нэгэн нь завь дотроо тонгочоод, дэвхцээд эхлэвэл юу болох билээ?

Хийлдэг завь маань гэр бүл оршин тогтнож яваа суурь буюу боловсрол, эрүүл мэнд, байр байшин, ажил төрөл, бизнес гэсэн суурь зүйлс.

Завийг эрэг рүү аргамжсан аргамжааг найзууд маань тогтоон барьж байгаа нь амьдралд үнэнч анд найз нарын нөхөрлөл хичнээн хэрэгтэйг илтгэх мэт.

Амьдралын нэг л агшины зураг мэт боловч бидний амьдрал ийм л дүр зурагтай байна даа!

Жич: Нэг зүйлийг мартаж, Хантааз бол хадгаламж байлаа. :-)

АЛИМ БА МАНДАРИН (ФЕЛЬЕТОН)

Хэсэг нөхөдтэйгээ хамтараад жимс тариалдаг жижигхээн аж ахуй босгосон юм. Бараг жил хөдөлмөрлөсний эцэст дотоод сортын мандарин гаргаж, бага зэрэг ургац авлаа. Тэгээд хотынхоо айл өрхүүдэд хүргэхээр хүнсний сүлжээ дэлгүүрүүдээр бага багаар түгээн, худалдан авагчдад амталгаат үнэгүй худалдаа явуулаад бас жил болох гэж байгаа юм. Жижигхэн аж ахуй, хүн хүч бяр чадал бага тул ургац арай л алдчихалгүй шиг тариалаад, хураагаад, түгээгээд л байлаа.

Нөгөө сүлжээ дэлгүүрүүд том жижиг нийлсэн нэлээд хэдэн газар бий л дээ. Тэгсэн орон сууц, хотхонуудын доор байрладаг олон сүлжээ дэлгүүртэй нэг томоохон газарт манай мандарин үзэгдэхээ байчихлаа гээд худалдан авагчид гомдоллоод, нэхээд эхлэв. Манайхаас бол яах аргагүй тоо ширхэгээр нь ачуулаад явуулаад байдаг, тэгээд цаашаа дэлгүүртээ ороод байхгүй, худалдан авагчид бухимдаад худалдагчаас нь нэхэхээр "мандарин байхгүй, ирээгүй. Манайд алим л байна" гээд халгаадаггүй гэнэ шүү. Учир нь тэр сүлжээ дэлгүүр маань өөрсдийн сайн сортын ногоон алим, бас америкаас импортлодог өөр олон жимс борлуулдаг газар л даа. Тэгээд сүүлдээ хүмүүс дэлгүүр орохоосоо өмнө лавлаж асуудаг болсон бололтой, "танайх мандарин зардаг нь уу, зардаггүй нь уу?" гээд.

Тэгээд асуудал болох нь тэр, танай салбар дэлгүүр байрладаг тэр тэр хотхоны тэд тэдэн тоот айл руу тэдэн хайрцаг мандарин явуулсан ш дээ, хаачив? гэхээр, "хэн нотлох юм бэ? явуулаагүй юм ч уу, алга болсон ч юм уу. Нотолгоогоо аваад ир" ...

Уг нь алим ч гоё л доо, ногоон цэнхэр гээд хоёр ч сортын алим монголд байдагийг юу андахав. Цэнхэр алимтай өөр сүлжээ дэлгүүр ч байна. Ер нь алим борлуулах дэлгүүр чинь заавал тусдаа зөвшөөрөл гэрчилгээ авч байж, нарийн хяналт үзлэг дор явагддаг том бизнес л дээ. Бас улаан сортын алим гарнаа гэсэн сураг гараад нэлээд удаж л байна.

Нээрээ манайх, мандаринуудаа том жижигээр нь ялгаж савладаг болоод. Жижгийг нь урьдийн адил үнэгүй тараачихна, томыг нь харин борлуулж орлогожихгүй бол тариалангаа тариалж, ургац авах чинь нэлээд зардал гарах нь зайлшгүй юм хойно өөр яахав? Бас гадаадад байгаа монголчууддаа экспортлоод эхэлчихсэн, гадагш ачаад явуулж байгаа тээврийн зардал шингээд үнэ нь эндээс арай ахиу болоод очиж байгаа.

Гэхдээ, саяхнаас нөгөө дэлгүүр буцаад манай мандариныг ил гаргаад, худалдан авагчдад борлуулаад эхлэсэн байна лээ. Тэгэхээр нь өөрийнхөө байрны доорх дэлгүүрээ орж шалгасан, нээрээ байдаг болчихсон байна лээ.

Ингэхэд та алимд дуртай юу, мандаринд дуртай юу?